‘Vroeger voerden wij gesprekken met elkaar in de trein, nu kijkt iedereen alleen nog maar naar een schermpje.’ Een gevleugelde uitspraak. Vervang je in de trein door op het schoolplein, dan klopt óók dat als een bus. Er is bijna geen tiener zonder smartphone. Hoe zorg je dan voor veilig online gedrag van kinderen? En op welke leeftijd wordt mediawijsheid een vast onderdeel van de opvoeding? In deze blog geven we praktische tips.
Fijn dat kinderen de weg kunnen vinden via Google Maps. Of dat ze altijd contact met hun ouders op kunnen nemen bij dreigend gevaar. En denk eens aan de kansen die een smartphone biedt, bijvoorbeeld in het onderwijs (daarover schreven we eerder deze blog). Maar met standaard een smartphone in de kinderhand, komen ook gevaren en verantwoordelijkheden om de hoek kijken. Fake nieuws, nepprofielen of online pesten: je moet als ouder er je ogen niet voor sluiten.
Smartphone voor je verjaardag
In opdracht van de Volkskrant voerde onderzoeksbureau I&O Research onlangs een enquête uit, waaruit bleek: het gebruik van sociale media is een prominente kwestie in de opvoeding geworden. Kinderen krijgen gemiddeld op hun twaalfde een eigen telefoon. Online gedrag is óók een onderwerp waar veel ouders mee worstelen.
Hoe hou ik de social media activiteiten van mijn kind in de gaten? Post mijn kind geen foto’s die het gezin liever privé wil houden? Welk contact is er met anderen online? Mag mijn dochter van veertien op Instagram? Een smartphone als verjaardagscadeau: vanaf welke leeftijd is dat verstandig?
Hoe mediawijs is jouw kind?
Op al deze vragen hebben wij natuurlijk ook het antwoord niet. Veel valt of staat bij jouw eigen opvattingen over wenselijk online gedrag, opvoeding en het karakter van het kind. Maar we geven je wél graag tips mee om de mediawijsheid van jouw kind te stimuleren. Mediawijsheid gaat over online veiligheid en kun je zien als de verzameling competenties die je nodig hebt om actief én bewust te kunnen deelnemen aan de mediasamenleving vandaag de dag.
1. Bereid je kind – maar ook jezelf – voor op de mobiele wereld
Help, je dochter van zeven moet en zal een eigen telefoon. De leefomgeving van kinderen medialiseert in rap tempo. Ook bij de allerkleinsten. Peuters swipen wat af, kleuters zijn aan tablets gekluisterd: voor kinderen van nu is spelen met media iets van alledag. Die mediaopvoeding kan dus niet vroeg genoeg beginnen.
De voorbereiding op de online wereld kan al met apps voor baby’s. Maar beeld je niets in: echt iets leren van apps kunnen kleine kinderen nog niet. Wel kunnen ze er plezier aan beleven, maar een plat scherm kan natuurlijk niet op tegen échte blokken. Zodra je merkt dat jouw kind er aan toe is om een eigen smartphone te hebben, is het belangrijk dat je in gesprek gaat over het gebruik ervan en welk gedrag wel en niet toelaatbaar is.
Zelf aan de slag:
- Wil je weten hoe om te gaan met schermtijd en ongeschikte filmpjes voor jonge kinderen?
De website jekindopinternet.nl biedt een gratis 5-delige e-cursus. - Er is ook een variant voor basisschoolkinderen.
Deze helpt je om op een positieve manier te praten met je kind over online gedrag én geeft inzicht in de manier waarop kinderen (digitale) media gebruiken. - Mag je ongevraagd foto’s van anderen op Facebook of Instagram zetten? En als je een kwetsend filmpje doorstuurt, ben jij dan ook verantwoordelijk? Ontdek met deze vragenlijst van JM Ouders samen wat voor jullie wel en niet oké is.
- Van 27 maart tot en met 3 april 2020 vinden de Media Ukkie Dagen plaats, waar ouders en (professionele) opvoeders antwoord krijgen op concrete vragen over mediaopvoeding.
2. Praat met je kind over de gevaren die ze online tegen kunnen komen, zoals nepnieuws
Bots, trollenlegers, nepprofielen of deep fake news: allemaal termen die te maken hebben met nepnieuws. Het gevaar van misleiding door onwaarheden is volwassenen wel bekend, een kind kan minder goed inschatten of een schokkend bericht op Facebook wel of niet de waarheid is. Ga het gesprek aan over dit fenomeen, om je kind van jongs af aan een kritische blik mee te geven.
Tieners kun je bijvoorbeeld best wijzen op een aantal basisvragen die ze zichzelf kunnen stellen bij twijfel over een online post. Wie is de afzender van het bericht? Welke intentie heeft die afzender? Welke techniek is gebruikt? Kun je ’t verifiëren? Welke bron is gebruikt?
Zelf aan de slag:
- In dit artikel op mediawijsheid.nl vind je heel veel praktische tips, lesmaterialen en goede dossiers om mee aan de slag te gaan (o.a. dit online spel waarmee je in de huid kruipt van een nepnieuwsmaker).
- Ook de checklist op nieuwsindeklas.nl helpt je een inschatting te maken of een bericht echt is of niet. Goed om samen met jouw tiener door te lezen.
- Op hoezomediawijs.nl vind je de spoedcursus ‘Hoe ontmasker je een faker’ over het onderzoeken van nepprofielen.
3. Help je kind de kansen van de online wereld veilig te ontdekken
Laten we niet vergeten dat het niet allemaal kommer en kwel is in de online wereld. Ja, er bestaat een kans op cyberpesten door klasgenootjes. Maar dat kan op het schoolplein net zo goed in real life gebeuren. Bekijk ook de talloze positieve kanten van het gebruik van digitale media door opgroeiende kinderen, zoals mediacoach Gemma Steeman ze benoemt.
Denk aan de tablet of laptop als hulpmiddel voor huiswerk en toetsen. Of het beter worden in hobby’s of sport door het kijken van tutorials op YouTube. En natuurlijk het onderhouden van sociale contacten. Wen er maar aan: de digitale media en middelen zijn here to stay – dus leer jouw kinderen er wijs mee om te gaan.
Zelf aan de slag:
- In het onderwijs worden apps gebruikt om schrijfbewegingen te oefenen, rekensommen te maken of topografische kennis te testen. Op eduapp.nl vind je een selectie educatieve apps.
- Een pubquiz in de klas? Waarom niet. Prima Onderwijs geeft tips voor apps en tools in de klas voor en door leerkrachten.
- De VPRO thema-uitzending Game of Phones gaat in op de spelelementen van apps, ook wel gamifaction genoemd. Over gamification schreef ik eerder deze blog.
Veel tips en informatie uit deze blog komen van de website mediawijsheid.nl. Een handige site waar ongelofelijk veel meer informatie te vinden is. In handige dossiers verzameld en gebruikmakend van video’s en waslijsten aan praktische to-do-tips. Kom je er alsnog niet uit? Dan kun je altijd nog op alles Parental Control zetten ;-).
Sofie Vermooten
Sofie Vermooten deed na haar studie Journalistiek ruim vijf jaar ervaring op in de Nederlandse bladenwereld als redacteur en projectmanager. Voor Tekst 2000 / B1 blogt Sofie over digitalisering én geeft ze praktische tips op het gebied van contentcreatie.